La ferata de Gherdëina ie unida fata te mé cin mënsc danter l 1915 y l 1916 sciche linia de  refurnimënt per la front dla Dolomites. La menova da Tluses nchin te Plan y fova ënghe mo do la viera n cunliamënt de mpurtanza cun la Val dl Isarch – nce per la marcanzia zipleda che univa meneda ora per dut l mond.

La storia dla ferata de Gherdëina fina cun si ultimo viac ai 29 de mei dl 1960. Ntan si 44 ani de servisc fovel n azion 6 locomotives a tanf, l’ultima adurveda ie tl 1973 unida tramudeda te n monumënt.

La Villa Rifesser, che ie sota defendura di bëns culturei dal 2006, fova unida frabicheda coche restruturazion de na vedla cësa da paur dal ferleigher Josef Rifesser do l 1890 tl stil dl storizism y cun na veranda cun elemënc tl "Jugendstil". Per l pigulier sun l cianton a sud-vest à l fi Josef ir. ziplà cater busć de figures di cumbatimënc de liberazion tirolesc.Tla berstot basite laurova nchina l'ultima ëuta dl secul l scultëur Pepi Rifesser da Stufan, nepot dl costrutëur.

Dl 1796 finen de frabiché la dlieja de pluania nueva sun n grunt dl luech de Pana. Ala fin dl ann 1799 vëniel benedì l autere dl costrutëur de auteresc Stampa, che vën pona baratà ora dl 1870 cun n autere neoromanich de J. Schneider. Pervia dl aumënt dla populazion iel pona dal 1905 al 1907 unì njuntà la doi capeles aldò de dessënies de J. Rifesser da Stufan. I auteresc da les pertes y l aredamënt scultorich ie de artisć de Gherdëina.

L luech da Stufan (ncuei Villa Margherita) ie una dla lueges de nridlamënt storiches de Urtijëi. Dl 1872 y dl 1882 à l costrutëur d'auteresc y ferleigher Josef Rifesser sr. restruturà y amplià l mesc da doi frabiches l tramudan te na firma d'ert sacrela y d'aredamënt da dlieja cun berstotes per scultëures y tislaria. Ntëur l 1900 fova la firma una dla gran mprejes de costruzion d'auteresc de Urtijëi. L fi, bera Śepl da Stufan (Josef ir), à menà inant la firma y giaurì na filiala a Persenon dlongia la stazion.